ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ କେବଳ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାରତର ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ନଥିଲା । ବରଂ ଭାରତୀୟ ମହିଳା ମହିଳା ମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମାଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଯୋଡି ସଶକ୍ତ କରିବାର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଧାରା ଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ଭଲ ଭାବେ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିଥିଲେ ଯେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଅଧା ଲୋକଙ୍କୁ ବାଦଦେଇ ସମାଜର ବିକାଶ କରାଯାଇନପାରେ । ସେ ନିଜ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହିତ ଏ ବାବଦରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ସହିତ ମହିଳାଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମ ସହିତ ଯୋଡିବା ଓ ପରିବାରର ଅର୍ଥନୀତିରେ ଯୋଗଦାନ ପାଇଁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଉଥିଲେ । କସ୍ତୁରବା ଏହାକୁ ଅକ୍ଷରେ ଅକ୍ଷରେ ପାଳନ କରିଥିଲେ । କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀ ଗାଁ ଓ ସହର ବୁଲି ଅରଟରେ ସୁତା କାଟିବା ସହିତ ସଂଗଠନ ଗଢିବା ଦିଗରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ । ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆଣିବାରେ ତାଙ୍କର ଭୂମିକା ଥିଲା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ।
ମାତୃ ଓ ଶିଶୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଯତ୍ନ ,ସୁତା ଉତ୍ପାଦନ ,ଗୋ ପାଳନ ,ନାରୀଶିକ୍ଷା ଦିଗରେ ସେ ମହିଳା ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନା ଦେବା ସାଙ୍ଗକୁ ସାମାଜିକ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ବ୍ରତ କରିଥିଲେ । ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ମହିଳା ମାନେ ନିଜର ସୁଖ ସୁବିଧା ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ ଘରେ ଘରେ ନୂଆ ଏକ ସଂସ୍କାର ଆଣିଥିଲେ । କସ୍ତୁରବାଙ୍କ ଭଳି ଦେଶର ଆଉ ଜଣେ ଖ୍ୟାତନାମା ମହିଳା ପ୍ରେରଣାଦାତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ।
ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ଭାରତର ନାଇଟିଙ୍ଗେଲ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା । ସେ ଥିଲେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ସଭାପତି । ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଭାବେ ସେ ବ୍ରିଟିଶର କୋପ ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଆସିଥିଲେ । ଜାତୀୟ କଂଗେସରେ ତାଙ୍କରି ନେତୃତ୍ୱ ମହିଳା କର୍ମୀ ମାନଙ୍କୁ ସଶକ୍ତ ଓ ସମ୍ମାନ ଦେବାରେ ନିଆରା ଉଦାହରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଉଭୟ ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ଓ କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମାର୍ଗଦର୍ଶନରେ ଅନେକ ମହିଳା ନିଜର ଆଭୂଷଣ ଦେଶର ସେବା ପାଇଁ ଦାନ କରିଦେଇଥିଲେ । ସ୍ବାଧୀନତା ଦିବସ ପାଳନ ଅବ୍ୟବହିତ ପୂର୍ବରୁ ଦେଶର ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରମୁଖ ନାରୀନେତ୍ରୀଙ୍କୁ ସୁଭଦ୍ରା ପକ୍ଷରୁ ଭକ୍ତିପୂତ ପ୍ରଣାମ ।